Some Remarks on Thai Orthography

มีข้อสังเกตเกี่ยวกับอักขรวิธีภาษาไทยมานาน ว่าทำไมไม่เป็นอีกแบบหนึ่ง วันนี้นึกอยากรวบรวมประเด็นเอาไว้ ที่พอจะนึกได้ตอนนี้ก็มี 3 เรื่องคือ

ตัดเชิง ญ ฐ

อักษรไทยเกือบทั้งหมดสามารถเขียนได้ในจรดเดียว จะมียกเว้นอยู่บ้างก็คือ ญ ฐ ศ ษ ส แต่สามตัวหลัง คือ ศ ษ ส นั้น เวลาเขียนยังพอหวัดให้เป็นจรดเดียวได้ แต่ ญ ฐ นั้นหวัดยาก ยังไงก็ต้องจรดปากกา 2 ครั้ง แถมยังลักลั่นเวลามีสระล่างต้องคอยตัดเชิงด้วย เช่นในคำว่า กตัญญู ทิฏฐุชุกรรม ซึ่ง จิตร ภูมิศักดิ์ เคยเสนอให้ตัดเชิงของพยัญชนะทั้งสองออกเสีย

ผมเคย blog เกี่ยวกับคำอธิบายของจิตร ไว้ ซึ่งจิตรได้วิเคราะห์ที่มาของการใส่เชิง ญ หลังสมัยพ่อขุนรามคำแหง เมื่อคนไทยกลับไปรับอิทธิพลอักษรขอมอีกครั้ง เพราะอักษรขอมนั้น เส้นตวัดล่างของ ญ มีความสำคัญมาก ถ้า ญ (ញ) ไม่มีเส้นตวัดล่าง จะสับสนกับพยัญชนะอื่น (คือกลายเป็น ពា = พา) ทำนองเดียวกับหาง ศ ษ และ ส ของไทยที่ถ้าหายก็ความหมายเปลี่ยน คนไทยสมัยก่อนที่เขียนอักษรขอมจนเคยจึงติดมาใช้กับอักษรไทยไปด้วย ทั้งที่ ญ ไม่มีเชิงของไทยนั้นไม่ได้ซ้ำกับอักษรอื่นเลย

ส่วน ฐ ซึ่งเป็นการเขียนรูปเต็ม ឋ กับรูปเชิง ្ឋ ของขอมซ้อนกันเป็น ฐฐ นั้น เนื่องจากไม่พบเอกสารที่จิตรเขียนไว้ จึงไม่ทราบที่มาที่ไป แต่น่าจะใช้หลักคิดทำนองเดียวกันได้

ด้วยเหตุผลเรื่องที่มาที่ไปของรูปร่างอักษร เรื่องความลักลั่นของการตัดเชิง ประกอบกับในปัจจุบันเรามีแนวปฏิบัติในการเขียนภาษาบาลี-สันสกฤตโดยจะเขียน ญ ฐ แบบไม่มีเชิงอยู่แล้ว ทำไมไม่ประยุกต์ใช้กับภาษาไทยทั่วไปบ้าง?

ประพินทุกำกับอักษรนำและอักษรควบกล้ำ

เราพบตัวอย่างความกำกวมมามากแล้วที่เล่นกับเรื่องอักษรนำและตัวควบกล้ำ เช่น

• เพลา อ่านว่า "เพฺลา" หรือ "เพ-ลา"?
• เคลิบเคลิ้ม ที่กลายเป็นมุขให้มาเล่นกันเป็น "เค-ลิบ-เค-ลิ้ม" (มุขตลกไม่ใช่ไม่ดี แค่ยกตัวอย่างสิ่งที่พบเจอเกี่ยวกับเรื่องนี้เท่านั้น)
• พระพรหมา ที่เวลาเจอในหนังสือ แอบอ่านในใจเป็น "พระ-พร-หมา" ทุกที
• ชื่อตัวละครจีนอย่าง "เตียวเหง" ในเรื่องไซ่ฮั่น ควรจะอ่านว่า "เตียวเง๋" หรือ "เตียวเฮ๋ง" ดี? (ขออภัยครูภาษาไทยที่ใช้ไม้จัตวากับอักษรต่ำในที่นี้ แต่จำต้องใช้เพื่อความสะดวกในการบรรยายเสียงอ่าน)

ตัวอย่างบางอันข้างต้นเรารู้คำอ่านได้จากรูปคำหรือบริบท แต่อย่างชื่อ "เตียวเหง" นี่ ไม่มีข้อมูลจะให้เดาจริง ๆ

เรื่องอักษรนำและควบกล้ำนี้ ภาษาประเทศเพื่อนบ้านเราเขามีวิธีเขียนที่ไม่กำกวม เช่น อักษรเขมรและอักษรธรรมล้านนาจะเขียนตัวควบกล้ำและพยัญชนะซ้อนเป็นรูปย่อไว้ใต้อักษรนำ เช่น เพลา ที่แปลว่าหน้าตัก ภาษาเขมรเขียนเป็น ភ្លៅ โดยตัว ភ คือ ภ และตัว ្ល คือ ล รูปย่อ แต่ถ้าจะเขียน เพลา ที่แปลว่าเวลา ก็จะเขียนเป็น ពេលា (คำเขมรจริง ๆ ของคำว่าเวลาคือ ពេល = เพล) อักษรลาวมีอักษร ໝ สำหรับ หน (ห นำ น), ໜ สำหรับ หม (ห นำ ม) และใช้การเขียนตัวเฟื้องใต้ ห ในกรณีของ ຫຽ (หย), ຫຼ (หล)

วิธีเขียนเหล่านี้มีมาแต่โบราณ ซึ่งอักษรไทยได้ตัดทิ้งไปเมื่อประยุกต์การเขียนพยัญชนะทั้งหมดบนเส้นบรรทัด โดยในสมัยก่อนนั้น อักษรไทยจะไม่ใช้เขียนภาษาบาลี-สันสกฤตกัน เพราะไม่สามารถเขียนรูปพยัญชนะซ้อนในภาษาบาลี-สันสกฤตได้ จึงต้องใช้อักษรขอมบ้าง อักษรธรรมตระกูลมอญบ้างเมื่อจะเขียนภาษาบาลี-สันสกฤต ในทำนองเดียวกับการสลับเขียนภาษาอังกฤษด้วยตัวโรมันในปัจจุบัน จนกระทั่งมีประดิษฐกรรมการใช้พินทุประเพื่อเชื่อมพยัญชนะซ้อน เช่น ธมฺมํ จึงเริ่มเขียนภาษาบาลี-สันสกฤตด้วยอักษรไทยได้

จึงเกิดคำถามอีกแหละ ว่าควรประยุกต์การใช้พินทุกับอักษรนำและอักษรควบกล้ำในภาษาไทยทั่วไป แทนที่จะใช้เฉพาะเวลาเขียนบาลี-สันสกฤตหรือเขียนเสียงอ่านในพจนานุกรมดีหรือไม่? เช่น จะได้เขียน เพฺลารถ เพลาเย็น เคฺลิบเคฺลิ้ม พฺระพฺรหฺมา เตียวเหฺง (ในกรณีที่อ่านว่า "เตียวเง๋") เตียวเหง (ในกรณีที่อ่านว่า "เตียวเฮ๋ง") เสฺน่ห์ เสนา เสฺนาะ เป็นอาทิ ทำให้สามารถอ่านได้โดยไม่กำกวม

เขียน "เอย" เป็น "เอิย"

เวลาเรียนภาษาไทยตอนประถม เชื่อว่าทุกคนต้องเคยสะดุดกับรูปสระเออที่สะกดด้วยแม่เกย ทำไมแม่อื่น ๆ เขียนแบบมีสระอิ เช่น เบิก, เกิด, เติบ, เพิง, เกิน, เดิม (อาจจะมีบ้างบางคำที่เขียนในรูปพิเศษ คือ เทอญ เทอม ซึ่งเป็นข้อยกเว้น) แต่ทำไมแม่เกยจึงเขียนโดยไม่มีสระอิ เช่น เกย, เขย, เฉยเมย, เงย, เชย, เตย, เนย, เย้ย, เลย ซึ่งเวลาเจอครั้งแรกก่อนครูสอน เราคงอ่านเป็นสระเอมากกว่าจะเป็นสระเออ จนกระทั่งคุ้นชินแล้วนั่นแหละถึงจะอ่านเป็นสระเออ

ข้อนี้เพิ่งจะมาสังเกตจริง ๆ จัง ๆ ก็ตอนอ่านภาษาลาว หลายคนรู้จัก ເບຍລາວ เป็นอย่างดี เขาไม่ได้อ่านว่า เขยลาว แต่อ่านว่า เบียลาว (เบียร์ลาว) เพราะภาษาลาวยังรักษารูปเดิมของสระเอีย คือในภาษาไทยโบราณจะเขียนสระเอียแบบมีตัวสะกดด้วย ย ตัวเดียว เช่น ขยน อ่านว่า "เขียน" ลาวเขียนเป็น ຂຽນ ตัว ย ของลาวจึงยังคงหน้าที่ของสระเอียไว้เหมือนโบราณ และสระเออแม่เกยของลาวจะเขียนเหมือนแม่อื่น ๆ เช่น เคย จะเขียนเป็น ເຄີຍ ซึ่งคนไทยมักจะไปอ่านเป็นสระเอียสลับกัน

เมื่อไปตรวจสอบอักษรเขมร ก็เขียนในทำนองเดียวกับภาษาลาว เช่น រៀន ถอดเป็นอักษรไทยคือ เรยน = เรียน ; កើយ ถอดเป็นอักษรไทยคือ เกีย = เกย ซึ่งถ้าคิดดูดี ๆ แล้ว น่าจะเป็นภาษาไทยปัจจุบันนั่นแหละที่อุตริอ่าน-เขียนเพี้ยนไปเอง

ก็เลยตั้งเป็นข้อสังเกตไว้ครับ ว่าทำไมเราจึงไม่เขียนสระเออลดรูปให้เหมือนกันหมดทุกแม่ เช่น เขียนเป็น เกิย, เขิย, เฉิยเมิย, เงิย, เชิย, เติย, เนิย, เยิ้ย, เลิย แล้วจะทำให้เราสามารถเขียนเสียงสระเอที่ใช้แม่เกยสะกดจริง ๆ ได้ด้วย ไม่ต้องเลี่ยงไปเขียนเป็น เมย์ หรือ เลย์ ฯลฯ