FOSS in Thailand

เมื่อวานวุ่นวายกับกิจธุระในครอบครัวนิดหน่อย เลยไม่ได้ทำอะไรมากกับการโค้ดหรือดูแลระบบ นอกจากการรีลีส Pango-LibThai 0.1.3 (สำหรับคนที่เพิ่งได้ยินชื่อนี้เป็นครั้งแรก Pango-LibThai เป็นการเชื่อมฟังก์ชันการวาดข้อความและตัดคำไทยใน libthai เข้ากับ Pango text rendering engine หลักของ GNOME/GTK+ โดยทำเป็น third-party plug-in สามารถใช้แทน Thai module ที่อยู่ใน Pango core ได้ โดยจะได้ความสามารถเรื่องการตัดคำเพิ่มเข้ามา)

วันนี้อยากจะ blog เกี่ยวกับแนวคิดโอเพนซอร์สอีกสักครั้ง แนวคิดตามบทความชุด The Cathedral and the Bazaar ของ ESR นั้น อธิบายการทำงานของ “gift culture” ที่สมาชิกของสังคมนี้จะได้รับการยอมรับ ก็ด้วยการ “ให้” และสังคมนี้ก็อาศัยเศรษฐศาสตร์ที่ต่างจากระบบ “แลกเปลี่ยน” ที่เราใช้กันอยู่ในทุนนิยม แต่ความจริงก็คือ เรายังอยู่ในโลกทุนนิยม เวลาถูกใครถามในชีวิตจริง ว่าผมกำลังทำอะไรอยู่ ผมไม่สามารถตอบได้อย่างเต็มภาคภูมิเท่าไร ว่ากำลังทำงาน FOSS แต่จะต้องเลี่ยงไปพูดถึงงานอื่นๆ ที่จุดประสงค์คือเพียงหารายได้มาค้ำจุนงานหลัก คือ FOSS เท่านั้น ทำไมจึงเป็นเช่นนั้น? และถ้านักพัฒนาทั้งหลายต้องเจอแบบผมอย่างนี้ FOSS จะมีวันเติบโตอยู่รอด และได้รับการยอมรับจากสังคมไทยหรือไม่?

สรุปสักเล็กน้อย กับชุดบทความพลิกโลกของ ESR ที่ยากที่คนในระบบเดิมจะเข้าใจ FOSS ได้โดยไม่อ่าน (บทความของ RMS นั้น แต่ละเรื่องกระตุ้นมโนสำนึกอุดมคติทั้งนั้น แต่คุณจะหลุดพ้นจากโลกแห่งความฝัน แล้วเชื่อมโยงกับโลกแห่งความเป็นจริงได้มากกว่า ด้วยบทความของ ESR อย่างน้อยมันก็ทำให้ Netscape ตัดสินใจเปิดซอร์ส Mozilla ได้ก็แล้วกัน)

ปัจจัยต่อไปนี้ ทำให้แนวคิดโอเพนซอร์สเป็นไปได้ในทางปฏิบัติ:

• ปรัชญา free software ข้อนี้ขาดไม่ได้ สำนึกในเสรีภาพของการแบ่งปัน ร่วมมือกันอย่างไร้พรมแดนที่เริ่มโดย RMS นั้น คือธงชัยที่ทำให้ทุกคนคิดหาหนทางที่จะบรรลุ ไม่ว่าจะเป็นสายปริยัติอย่าง free software หรือสายปฏิบัติอย่าง open source ก็ตาม
• โอเพนซอร์ส กระจายภาระการทำงานไปยังคนจำนวนมาก ทำให้แต่ละคนเสียสละเพียงคนละเล็กละน้อยเท่านั้น แต่ผลที่มารวมกันกลับมหาศาล ผมเคยอธิบายให้เด็กคนหนึ่งฟังเมื่อถูกถาม ว่าทำงานโอเพนซอร์สแล้วเอาอะไรกิน ว่า “ผมมีต้นทุนที่ต่ำ ผมสามารถเอาของที่มีอยู่แล้วฟรีๆ มาบริการลูกค้าได้ โดยคิดแต่ค่าแรงกับเขา สำหรับการติดตั้ง และการเพิ่ม feature ตามต้องการ ลูกค้าแฮปปี้ที่ได้บริการที่ถูกลง และสามารถ customize เพิ่มได้ พอผมแก้แล้ว เพื่อลดภาระของตัวเอง (และลูกค้า) ในการ sync กับซอฟต์แวร์รุ่นใหม่ๆ ที่ออกมา ผมก็ผลักภาระนั้นให้กับ repository กลาง ด้วยการ check-in พอรุ่นใหม่ออกมา ก็มี feature ที่ผมต้องการทันที โดยไม่ต้องตาม patch เพิ่ม ขณะเดียวกัน ทุกคนต่างก็ทำเหมือนผม คือผลักดัน patch เล็กๆ ของตัวเองเข้า repository กลาง ผลก็คือ repository กลางก็แฮปปี้ ที่ได้ patch ทั้งหลายเข้ามา ทำให้มีการพัฒนาด้วยอัตราที่สูง และถ้าคนทำเช่นนี้มากพอ อัตราการพัฒนาก็จะสูงกว่าซอฟต์แวร์เชิงพาณิชย์ที่ดูแลโดยคนหยิบมือเดียวด้วยซ้ำ ซึ่งผลก็คือ ทุกคนได้ซอฟต์แวร์ดีๆ ใช้ โดยไม่ต้องออกแรงอะไรมากเลย”
• โอเพนซอร์ส มีระบบกลั่นกรอง patch ก่อนที่จะ check-in และมีระบบการให้เครดิตผู้ร่วมสมทบ patch ต่างๆ ทำให้สามารถควบคุม patch จำนวนมากไม่ให้ยุ่งเหยิงได้ รวมทั้งระบบการให้เครดิต ก็ทำให้ patch แต่ละ patch มีผู้รับผิดชอบ ผู้ที่ร่วมสมทบก็จะระมัดระวังมากขึ้นที่จะตรวจสอบ เพราะทุกอย่างมีผลต่อชื่อเสียงของตัวเอง (ข้อนี้ สามารถตอบผู้สงสัยเกี่ยวกับหลักวิศวกรรมซอฟต์แวร์ในการบริหารโครงการขนาดใหญ่ได้)
• โอเพนซอร์ส มีระบบเกมแห่งชื่อเสียง ที่เป็นส่วนสำคัญที่กำหนดทิศทางของการดำเนินไปของสังคม การกระทำของทุกคนที่มีคุณูปการต่อโครงการจะถูกบันทึกไว้ใน ChangeLog หรือไฟล์ CREDITS, README แล้วแต่กรณี การมีส่วนร่วมใน bugzilla หรือ mailing list แต่ละครั้ง ถูกเก็บบันทึกไว้หมด และบางครั้งจะมีการสดุดีในข่าวประกาศ สำหรับคนที่มี contribution มากพอ การบันทึกเครดิตอย่างละเอียดถูกต้องเช่นนี้ ก็เหมือนกับระบบนรก-สวรรค์ในศาสนา ที่ทำให้ทุกคนพยายามทำความดี ละความชั่ว และพยายามทำตัวให้เป็นประโยชน์มากที่สุด โดยพิถีพิถันกับ patch มากขึ้น ไม่โพสต์มั่วซั่ว ไม่ป่วน forum หลีกเลี่ยงการ fork โครงการโดยไม่จำเป็น ทั้งหมดนี้ ถึงจะไม่มีพญามัจจุราชคอยตัดสินความดี-ความชั่ว แต่กฎแห่งกรรมจะทำงานของมันเอง โดยมีสังคมเป็นผู้ตัดสิน นอกจากนี้ ระบบการให้เครดิตยังช่วยกระตุ้นให้เกิดการร่วมสมทบมากขึ้นอีกด้วย โดยเฉพาะสำหรับบริษัทที่ทำธุรกิจ เพราะเครดิตที่ได้ ส่งผลที่ดีต่อการประชาสัมพันธ์บริษัท ส่งเสริมความเชื่อถือของลูกค้าได้เป็นอย่างดี

ปัจจัยเหล่านี้ จะเกิดขึ้นในสังคมไทยได้เพียงไหน? อาจจะขึ้นอยู่กับปัจจัยต่อไปนี้:

• ความรู้-ความเข้าใจในปรัชญาโอเพนซอร์ส ที่ผ่านมา คนไทยส่วนใหญ่จะมองลินุกซ์เป็นของฟรีเพียงอย่างเดียว ซึ่งส่งผลกระทบหลายอย่าง เช่น
  • ไม่มีความกระตือรือร้นที่จะสร้างชุมชนผู้ใช้-ผู้พัฒนา แต่ยังใช้ลินุกซ์ในกรอบของ freeware หรือซอฟต์แวร์เชิงพาณิชย์เดิมๆ คือผู้ใช้ก็ดาวน์โหลดใช้อย่างเดียว มี bug ก็บ่น-ด่า โดยไม่ได้ตระหนักว่า ตนเองนั้น มีสิทธิที่จะทำได้มากกว่านั้น ด้วยการร่วมรายงาน bug หรือร่วมปรับปรุงถ้าทำได้ ในแนวทางของโอเพนซอร์ส
  • ธุรกิจยังไม่ตระหนักถึงช่องทางการทำงานในแบบโอเพนซอร์ส ยังคงคิดในกรอบเดิมๆ ที่ยังต้องรักษาความลับทางการค้า ไม่คิดที่จะใช้ contribution สร้างภาพพจน์ของบริษัท หรือบางรายไม่แม้แต่คิดว่าลินุกซ์จะช่วยธุรกิจได้อย่างไร ยังคงคิดว่าการพัฒนา FOSS เป็นกิจกรรมการกุศลเพียงอย่างเดียว
• ความพร้อมของเทคโนโลยี ข้อนี้เป็นปัญหาใหญ่แต่แก้ไขได้ การขาดนักพัฒนาที่มีความรู้จำนวนมากพอ ทำให้อัตราการพัฒนาของ FOSS ในเมืองไทยเชื่องช้ากว่าที่ควร หลายคนมุ่งตำหนิความเชื่องช้านี้ไปที่ประสิทธิภาพการทำงานของภาครัฐ ซึ่งความจริงแล้ว มันไม่ใช่ประเด็นเลย ตามแนวคิดของ ESR นั้น โอเพนซอร์สสามารถเกิดได้ในภาคเอกชนล้วนๆ โดยไม่มีการเอ่ยถึงคำว่า government เลย (grep -i government ดูในบทความทั้ง 5 เรื่อง พบอยู่สี่แห่ง แต่ไม่ได้เกี่ยวกับการแสดงบทบาทโอเพนซอร์สเลย) แต่ทั้งนี้ ก็มีสมมติฐานอยู่ว่าเทคโนโลยีพร้อม แฮ็กเกอร์มีเยอะพอจะแบ่งปันโค้ดคนละนิดละหน่อย จนกลายเป็นมหกรรมได้ ซึ่งตรงนี้เรายังห่างไกล แต่ที่ว่าปัญหานี้แก้ไขได้ ก็เพราะความจริงแล้ว คนไทยมีความสามารถสูงพอ และเอกสารสำหรับเรียนรู้ก็มีอยู่ในเน็ตมากมาย (ถ้าไม่กลัวภาษาอังกฤษกัน) ยิ่งประกอบกับวิธีการทำงานแบบเหยียบไหล่ยักษ์ของโอเพนซอร์สด้วยแล้ว ยิ่งทำให้ลัดขั้นตอนได้เร็ว แต่ติดที่คนไทยขาดประชาคมที่จะร่วมกันทำงานใหญ่เท่านั้น ผมคาดว่า ถ้าปัญหาเรื่องความรู้-ความเข้าใจในปรัชญาโอเพนซอร์สข้างต้นได้รับการแก้ไข และมีความกระตือรือร้นที่จะสร้างชุมชนโอเพนซอร์สอย่างเป็นรูปธรรม จนเกมแห่งชื่อเสียงเริ่มทำงานแล้วล่ะก็ เราจะมีโปรแกรมเมอร์มากพอที่จะทำให้ไทยเป็นฐานโอเพนซอร์สอย่างแท้จริงเลยแหละ โดยที่แต่ละคนก็ไม่ต้องควักเนื้ออย่างที่เป็นอยู่ด้วย แล้วเราจะได้รู้กัน ว่าภาครัฐไม่ควรเป็นแพะรับบาปในเรื่องนี้เลยสักนิด
• การยอมรับของสังคม อย่างที่ผมบอกไปแต่ต้น ว่าคนทำ FOSS ยังต้องกระมิดกระเมี้ยนทำอยู่ บอกใครต่อใครว่าเขียน FOSS ก็มีแต่จะถามว่า แล้วจะเอาอะไรกิน ซึ่งถ้าสังคมเข้าใจ ว่าโอเพนซอร์สมันกินได้ และเราก็กินให้เขาเห็นเป็นตัวอย่างได้จริงๆ คงมีคนกล้าลงมาทำมากกว่านี้

เดี๋ยวรื้อฟื้นโครงการแปลบทความ ESR ดีกว่า อิๆ