Theppitak's blog

My personal blog.

30 เมษายน 2557

Sarabun Plan

หลังจากที่ได้ ตั้งใจไว้ ว่าจะผลักดันฟอนต์สารบรรณเข้า Debian ให้ทัน Jessie แต่ก็ติดภารกิจอื่นจนตอนนี้เพิ่งมีเวลามานั่งคิดต่อ

ความต้องการ

พูดถึง requirement เกี่ยวกับฟอนต์สารบรรณ มีเงื่อนไขสองเรื่องหลักที่ต้องพิจารณา คือ

  1. License จะต้องเสรี ไม่เป็น postcardware license
  2. การใช้งานกับ LaTeX ซึ่งมีผู้ใช้สอบถามเข้ามาหลายครั้ง หลังจากที่หน่วยงานต่าง ๆ ถูกบังคับให้ต้องใช้ฟอนต์สารบรรณในหนังสือราชการต่างๆ ผู้ที่ใช้ LaTeX เตรียมเอกสารจึงต้องสามารถใช้ฟอนต์นี้ได้ ซึ่งแน่นอนว่าการดัดแปลงฟอนต์จำเป็นต้องผ่านเงื่อนไขความเสรีของ license มาก่อน

ทรัพยากรที่มีอยู่

ฟอนต์สารบรรณมีการออกรุ่นอย่างเป็นทางการจากต้นน้ำสองรุ่น และแตกแขนงไปอีกอย่างน้อยสองรุ่น กล่าวคือ:

  • TH Sarabun PSK ซึ่งอยู่ในชุดเริ่มแรกของ ฟอนต์มาตรฐานราชการไทย ที่เผยแพร่โดยกรมทรัพย์สินทางปัญญาร่วมกับ SIPA ซึ่งเป็น postcardware
  • TH Sarabun New ซึ่งปรับปรุงใหม่โดย SIPA ร่วมกับคุณศุภกิจ เฉลิมลาภ ผู้พัฒนา TH Sarabun PSK โดยออกรุ่นภายใต้สัญญาอนุญาต GPL 2 + Font Exception เผยแพร่อยู่ที่ f0nt.com
  • SP Laksaman ซึ่งผมดัดแปลงจาก TH Sarabun PSK ในชุด ThaiFonts-Siampradesh ภายใต้การว่าจ้างของ SIPA ผ่านบริษัทเมตามีเดีย เทคโนโลยี ซึ่งแน่นอนว่ายังใช้สัญญาอนุญาตแบบ postcardware ตาม TH Sarabun PSK การดัดแปลงที่สำคัญได้แก่การขยายขนาดตัวอักษรทั้งหมด โดยใช้อัตราส่วนที่ทำให้ตัวโรมันมีขนาดเท่า ๆ กับฟอนต์ตะวันตกที่ point size เดียวกัน และการแปลงเส้นโค้งจาก quadratic เป็น cubic พร้อมทำความสะอาดเพื่อเตรียมพร้อมสำหรับการแก้ไขดัดแปลงต่อไป
  • Sarabun ภายใต้โครงการ googlefontdirectory ซึ่งได้รับอนุญาตจากเจ้าของลิขสิทธิ์ให้เผยแพร่ภายใต้สัญญาอนุญาต OFL

อย่างไรก็ดี มีอีกปัจจัยหนึ่งที่ต้องพิจารณาประกอบ คือ การอนุญาตให้ relicense ฟอนต์ชุดมาตรฐานราชการไทย ซึ่งยังคงค้างอยู่ที่การรอการเผยแพร่ฟอนต์ภายใต้ license ใหม่จากต้นน้ำอย่างเป็นทางการ ซึ่งหากดำเนินการเสร็จ เราจะได้ฟอนต์ที่เสรีอย่างแท้จริงถึง 10 หรือ 13 ฟอนต์ (ขึ้นอยู่กับ 3 ฟอนต์ที่ผู้สร้างยังประกาศถือครองลิขสิทธิ์อยู่ในตัวฟอนต์ ไม่ได้ยกให้กรมทรัพย์สินทางปัญญาและ SIPA) ซึ่งเรื่องได้ค้างอยู่ตรงนี้มาเกือบ 3 ปีแล้ว

ทางเลือกที่เป็นไปได้

จากความต้องการและสิ่งที่มีอยู่ พอจะคิดทางเลือกออกมาได้ดังนี้:

  1. ใช้ SP Laksaman เป็นฐาน ซึ่งต้องผ่านขั้นตอนทางกฎหมายเสียก่อน พร้อม ๆ กับอีก 9 ฟอนต์ที่เหลือ ข้อดีคือฟอนต์พร้อมแก้ไขแล้ว และจะได้ฟอนต์โพสต์สคริปต์ที่ทำความสะอาดแล้วด้วย เหมาะกับการดัดแปลงใช้กับ LaTeX อย่างเต็มที่ แต่ข้อเสียคือยังขาดความชัดเจนในข้อกฎหมาย ซึ่งถ้าชัดเจนแล้วก็อาจจะได้ฟอนต์ Siampradesh ทั้ง 10 ฟอนต์มาพร้อมกันเลย
  2. ใช้ TH Sarabun New เป็นฐาน ไม่มีปัญหาเรื่องข้อกฎหมาย โดยอาจมีการดัดแปลงเพื่อใช้กับ LaTeX หรือมิฉะนั้นก็พยายามใช้ฟอนต์ TrueType กับ LaTeX โดยตรง ทางเลือกนี้มีข้อดีคือฟอนต์จะเหมือนกับสารบรรณที่ใช้โดยราชการไทยทุกประการ ข้อเสียคืออาจไม่คล่องตัวนักในการแก้ไขดัดแปลงเพราะผูกติดกับชื่อฟอนต์อยู่
  3. ใช้ Google Sarabun เป็นฐาน ไม่มีปัญหาเรื่องข้อกฎหมายเช่นกัน ข้อดีข้อเสียคล้ายกับการใช้ TH Sarabun New สิ่งที่แตกต่างอาจเป็นผู้ดูแลต้นน้ำเท่านั้น และทางเลือกนี้ดูจะมีช่องทางติดตั้งโดยตรงใน Debian อยู่แล้ว (ผ่านแพกเกจ typecacher แต่ขณะนี้ยังไม่มี Sarabun ในรายชื่อ) แต่จะขาดการรองรับการใช้งานใน LaTeX (pdfTeX) เท่านั้น
  4. ใช้ Fonts-TLWG เป็นฐาน เป็นอีกทางเลือกหนึ่งที่เป็นไปได้ เนื่องจาก Fonts-TLWG จะรวบรวมฟอนต์เสรีมาปรับต่ออยู่แล้ว ทำไมจะเพิ่มฟอนต์อีกสักตัวไม่ได้? แนวทางนี้อาจหยิบฟอนต์สารบรรณหรือลักษมัณมาปรับตามมาตรฐานฟอนต์ TLWG โดยใช้ฟีเจอร์ OpenType (GPOS, GSUB) เต็มรูปแบบ ตัด hack ทิ้ง พร้อมปรับใช้กับ LaTeX (pdfTeX) ด้วยโครงสร้างที่พัฒนาใน TLWG มาอยู่แล้ว

หลังจากพิจารณาทางเลือกต่าง ๆ ทางเลือกที่เป็นอุดมคติสำหรับผมคือการพัฒนาต่อจากฟอนต์ชุด Siampradesh (ทางเลือกที่ 1) เพราะได้เตรียมการไว้พร้อมหมดแล้วทั้ง 10 ฟอนต์ แต่ความไม่ชัดเจนในข้อกฎหมายทำให้ยังไม่กล้าลงมือทำ หนังสือราชการที่เวียนเป็นการภายในของ SIPA และกรมทรัพย์สินทางปัญญาจะเพียงพอหรือไม่ที่ผมจะ relicense ฟอนต์ Siampradesh เอง? ทางเลือกที่ผู้ใช้ส่วนใหญ่อยากได้ที่สุดน่าจะเป็น 2 หรือ 3 คือผลักดันเข้าไปตรง ๆ โดยไม่ต้องไปแตะต้องอะไรมันเลย แต่การปรับใช้กับ LaTeX จะเป็นเรื่องไม่สะดวกเอามาก ๆ รวมถึงการปรับปรุงทางเทคนิคให้เข้ากับข้อกำหนดต่าง ๆ ก็ขึ้นอยู่กับผู้ดูแลต้นน้ำเป็นหลัก ซึ่งพิจารณาดูแล้ว แม้แต่ Google เองซึ่งมีผู้เชี่ยวชาญ typography มาดูแล ก็ยังไม่ได้ทำอะไรกับรายละเอียดทางเทคนิคในตัวฟอนต์เลย

ดังนั้น ทางเลือกที่ 4 (ใช้ Fonts-TLWG เป็นฐาน) จึงเป็นทางเลือกที่ผมคิดว่าดีที่สุด และเมื่อได้ลองหยั่งเสียงสมาชิก KKLUG ในการประชุม โสเหล่ 57.04 ที่ผ่านมา ก็ดูจะเห็นตรงกัน จึงคิดว่าจะเริ่มดำเนินการตามนี้เร็ว ๆ นี้ครับ

ป้ายกำกับ: ,

hacker emblem