Fonts-TLWG 0.6.0

ออกไปแล้วเมื่อวาน สำหรับ Fonts-TLWG 0.6.0 สำหรับรุ่นนี้ การเปลี่ยนแปลงที่สำคัญที่ทำให้ถึงกับต้องเพิ่มเลขรุ่นที่เลขกลาง ก็คือการรองรับภาษาชาติพันธุ์อย่างมีการเตรียมการ

สำหรับข้อมูลเบื้องต้นเกี่ยวกับภาษาชาติพันธุ์ กรุณาอ่าน blog เก่า และ บทความของคุณอนงค์ เพิ่มเติม

ที่ว่า รองรับอย่างมีการเตรียมการ ก็เพราะในรุ่นก่อนก็สามารถรองรับได้ในระดับหนึ่ง หลังจากที่ Pango 1.31.0 (GNOME 3.6) ขึ้นไปได้โละ engine ภาษาไทยที่ใช้ วทท. 2.0 (มอก. 1566-2541) ทิ้ง และย้ายไปใช้ HarfBuzz จัดการแทน ก็ทำให้กระบวนการวาดภาษาไทยย้ายหนีจาก วทท. 2.0 มาเป็น normalization ตามข้อกำหนดยูนิโค้ด โดยปริยาย ซึ่งข้อกำหนดนี้จะผ่อนคลายกว่า วทท. 2.0 ที่ผูกติดกับภาษาไทยเพียงภาษาเดียว เพราะยูนิโค้ดได้เตรียมการเผื่อการใช้อักษรไทยเขียนภาษาชาติพันธุ์ต่าง ๆ เอาไว้ด้วย ทำให้ฟอนต์ชุด TLWG รุ่นเก่าก็สามารถใช้เขียนภาษาชาติพันธุ์ได้ทันที แต่จะเป็นการวางอักขระซ้อนกันแบบไม่มีการจัดตำแหน่ง บางกรณีก็วางแล้วไม่ซ้อนกัน บางกรณีก็ซ้อนทับกัน แต่ในฟอนต์รุ่น 0.6.0 นี้ มีการออกแบบเพื่อรองรับกรณีต่าง ๆ ให้จัดวางอักขระได้อย่างสวยงาม

ข้อกำหนด วทท. 2.0 นั้น มีลำดับการซ้อนสระและวรรณยุกต์ตายตัวตามอักขรวิธีภาษาไทย แต่เมื่ออักษรไทยถูกใช้เขียนภาษาชาติพันธุ์ จะมีการดัดแปลงอักขระบางตัวเพิ่มเติม เช่น ใช้ไม้ไต่คู้กำกับเหนือสระบน ใช้วรรณยุกต์เหนือไม้ไต่คู้ ใช้ทัณฑฆาตหรือยามักการเป็นวรรณยุกต์เพิ่มเติม การประพินทุใต้สระ การวางสระบนเหนือสระอา หรือกระทั่งดัดแปลงไม้ตรีใช้เป็นสระพิเศษ!

ภาษาชาติพันธุ์ที่ใช้ในรูป (ตั้งแต่บรรทัดที่สองเป็นต้นไป ส่วนบรรทัดแรกใช้ทดสอบฟอนต์ตามข้อกำหนดยูนิโค้ดเท่านั้น) :-

• ภาษากูย/ส่วย (สุรินทร์) [1]:
  • ปะเฺติ็ลฺ = ขันตักน้ำ
  • โฺญฺ็จฺ = หยุดกึกเพราะกลัวหรือตกใจ
• ภาษาเขมรถิ่นไทย (สุรินทร์):
  • ปั็วฮฺ
  • ทฺ็อง
  • เปฺิ็ว
  • มูํย
• ภาษาบรู/ข่า:
  • แต็่ง = to spread
  • เจฺํอ = already
  • เปรฺิ่ห์ = dirty
  • โจ๊่ = bunch of bamboo
  • เปฺี่ย = to mix
• ภาษาโส้:
  • โฺทร = โส้ (ชื่อภาษา)
• ภาษาช์อง (จันทบุรี):
  • ม็่อง
• ภาษาญัฮกุร [อ่านว่า ญะกุ้น] (ชัยภูมิ):
  • เติ็ง
• ภาษาละว้า:
  • อาื = chase
  • ยาึ = mine
• ภาษามลายูปาตานี [2]:
  • จือรฺุ
  • การฺู

การใช้งานเหล่านี้ นอกจากทำให้ต้องยกเครื่องจาก วทท. 2.0 เป็นยูนิโค้ดแล้ว ยังมีผลต่อการออกแบบฟอนต์ที่ต้องรองรับกรณีพิเศษเพิ่มเติมด้วย

สำหรับฟอนต์ TrueType/OpenType สิ่งที่ทำเพิ่มก็คือ:

• เพิ่ม glyph สำหรับอักขระยกสูงเพิ่มเติม นอกจากชุดวรรณยุกต์ปกติในฟอนต์ทั่วไปแล้ว ก็ต้องมีไม้ไต่คู้ นิคหิต และยามักการยกสูงเพิ่มด้วย โดย glyph ชุดนี้จะมีขนาดย่อส่วนลงเล็กน้อย แต่ไม่ใช่ scale down ตามปติ เพราะจะทำให้ได้เส้นที่บางลง แต่จะเป็นการวาดด้วยเส้นหนาเท่าเดิมให้ตัวเล็กลง
• เพิ่มกฎ GSUB ในการแปลงอักขระชุดดังกล่าวให้เป็นตัวยกสูง โดยต้องครอบคลุมทุก combination ไม่ใช่แค่ที่มีในภาษาไทย
• เพิ่ม anchor ให้กับอักขระเหนือบรรทัด ให้สามารถซ้อนกันได้ครบทุกคู่ ไม่ใช่แค่ที่มีในภาษาไทย
• เพิ่ม anchor ชนิด BelowMark อีกชนิดหนึ่งในตาราง 'mkmk' (mark to mark) เพื่อรองรับการซ้อนสระล่างใต้พินทุ พร้อมทั้งเพิ่ม anchor ให้กับ glyph แต่ละ glyph ให้ครบ

นอกจากนี้ ยังได้ ส่งแพตช์ สำหรับแก้ให้ HarfBuzz normalize อักขระใต้บรรทัดให้พินทุมาก่อนสระล่างอย่างถูกต้องด้วย ซึ่งแพตช์ยังอยู่ระหว่างอภิปราย

แต่เนื่องจากฟอนต์ชุด TLWG ยังมีการใช้งานใน LaTeX (pdfTeX engine) ด้วย ซึ่งใน LaTeX ยังคงใช้ PUA glyph แบบเก่า (ที่เรียกกันว่า ตัวหลบ) อยู่ ไม่สามารถใช้ประโยชน์จากการปรับข้อมูล OpenType ข้างต้นได้ จึงต้องปรับขยายกฎ LIGKERN ให้ครอบคลุมกรณีของภาษาชาติพันธุ์เพิ่มเติม กล่าวคือ ต้องเพิ่มกฎต่อไปนี้:

• ใช้วรรณยุกต์ยกสูงถ้าตามหลังไม้ไต่คู้ วรรณยุกต์ หรือทัณฑฆาต (กฎ LIGKERN ใน LaTeX จะใช้วรรณยุกต์ตัวลดต่ำโดยปริยาย แล้วค่อยใช้กฎ LIGKERN ยกให้สูงขึ้น ซึ่งจะกลับกันกับฟอนต์บนเดสก์ท็อป)
• ใช้วรรณยุกต์ยกสูงหลบซ้ายถ้าตามหลังไม้ไต่คู้ วรรณยุกต์ หรือทัณฑฆาตที่หลบซ้าย
• ใช้สระบนที่หลบซ้ายถ้าตามหลังพินทุที่ตามหลังพยัญชนะหางยาว (ป ฝ ฟ ฬ)
• ใช้สระอุ อู ลดต่ำเมื่อตามหลังพินทุ
• generalize กฎอื่น ๆ ที่บังเอิญเจาะจงเฉพาะกรณีที่ปรากฏในภาษาไทยไว้ เช่น ใช้นิคหิตหลบซ้ายหลังสระอูและพินทุที่ตามหลังพยัญชนะหางยาว, ใช้สระบนหลบซ้ายถ้าตามหลังสระอุ อู ที่ตามหลังพยัญชนะหางยาว)

นั่นคือสิ่งที่ทำได้ในตอนนี้สำหรับ LaTeX ยังมีกรณีที่ขาดเหลืออยู่ซึ่งยังไม่สามารถทำได้ เนื่องจากตาราง LTH encoding เต็มแล้ว ไม่มีช่องเหลือให้เพิ่ม PUA glyph เช่น

• ยามักการยกสูง
• ไม้ไต่คู้ นิคหิต ยามักการ ที่ยกสูงและหลบซ้าย

ถือเป็นข้อจำกัดที่ต้องพยายามหาทางแก้ไขในรุ่นถัดไป แต่ขณะนี้ก็ถือว่าครอบคลุมกรณีในภาษาชาติพันธุ์ได้พอสมควรแล้ว (ข้อจำกัดนี้มีเฉพาะสำหรับ pdfTeX เท่านั้น ส่วนฟอนต์บนเดสก์ท็อป หรือ XeTeX รองรับครบทุกกรณี)

ผลพลอยได้ระหว่าง fine-tune ฟอนต์ก็คือ ได้เพิ่มฟอนต์ Umpush Light สำหรับการใช้งานใน LaTeX แล้วด้วย โดยสามารถกำหนดฟอนต์ด้วยคำสั่ง \usefont เช่น

  \usefont{LTH}{umpush}{l}{n}   % ตัวตรง
  \usefont{LTH}{umpush}{l}{it}  % ตัวเอียง

ฟอนต์รุ่นนี้ ได้อัปโหลดเข้า Debian sid (สำหรับเดสก์ท็อป) และที่ CTAN (สำหรับ LaTeX) แล้วทันทีหลังจากออกรุ่นที่ต้นน้ำ สำหรับ LaTeX ใน Debian นั้น ต้องรอทีม TeX ของ Debian อัปเดตพร้อมกับภาษาอื่น ๆ ในแพกเกจ texlive-lang-other ต่อไป

อ้างอิง:

[1]

นเรศ นโรปกรณ์. (๒๕๓๖). อัจฉริยลักษณ์และความเป็นวิทยาศาสตร์ของลายสือไทย. พิมพ์ครั้งที่ ๑. กรุงเทพฯ : โอเดียนสโตร์. ISBN 974-276-975-3.

[2]

ราชบัณฑิตยสถาน. (๒๕๕๓). คู่มือระบบเขียนภาษามลายูปาตานีอักษรไทย ฉบับราชบัณฑิตยสถาน. พิมพ์ครั้งที่ ๑. กรุงเทพฯ : ราชบัณฑิตยสถาน. ISBN 978-616-7073-25-5.