Pluto Demotion

เข้าถ้ำต่ออีกหลายวัน (ไว้ค่อยเล่า) จนได้ยินข่าวทางทีวีเกี่ยวกับดาวพลูโต ที่ถูกปลดจากความเป็นดาวเคราะห์แล้ว เลยแว้บออกมาตามข่าวซะหน่อย

เห็นเขาเถียงกันมานานแล้ว เรื่องคุณสมบัติความเป็นดาวเคราะห์ (planet) ของพลูโต เพราะมันมีขนาดเล็กมาก แถมยังมีวงโคจรที่อยู่ต่างระนาบกับดาวเคราะห์ดวงอื่น อีกทั้งยังซ้อนเหลื่อมกับวงโคจรของดาวเนปจูนอีกด้วย แต่มีข่าวเรื่องการถกเรื่องนี้ทีไร ก็ไม่เห็นครึกโครมเหมือนครั้งนี้ จน สพฐ. ถึงกับประกาศความพร้อมที่จะแก้ตำราเรียนเลยทีเดียว

อ่าน ข่าว /. เมื่อวานซืน ซึ่งชี้ต่อไปยัง ข่าว AP Wire, ข่าว BBC และ ข่าว MSNBC ก็พอจะสรุปความได้ว่า เนื่องจากมีการค้นพบดาวบริวารของดวงอาทิตย์เพิ่มขึ้น โดยล่าสุดที่มีการรับรองคือ 2003 UB₃₁₃ ซึ่งได้ชื่อเล่นว่า Xena และเคยถูกเรียกเป็นดาวเคราะห์ดวงที่สิบ หรือ ดวงที่สิบสอง) และยังมีรอจ่อคิวอีกราว สิบสองดวง ในแถบไคเปอร์ (Kuiper Belt) โดยที่ก้อนวัตถุเหล่านี้ มีขนาดไล่เลี่ยกับพลูโต (Xena มีขนาดใหญ่กว่าพลูโตเล็กน้อย) การค้นพบวัตถุเหล่านี้ จึงเร่งให้ต้องตัดสินความเป็นดาวเคราะห์ของพลูโต ก่อนที่จะจัดประเภทให้กับดาวบริวารที่พบใหม่

ผลก็คือ มีการร่างข้อเสนอต่อสหภาพดาราศาสตร์สากล (International Astronomical Union หรือ IAU) หลายครั้ง เพื่อ ให้นิยามดาวเคราะห์ และการประชุมของนักวิทยาศาสตร์ทั่วโลกที่เช็กเมื่อวานซืน ก็เป็นการพิจารณาร่างข้อเสนอนี้เป็นรอบสุดท้าย ซึ่งผลการลงมติก็คือ ร่างข้อเสนอผ่านการเห็นชอบ และพลูโตก็ถูกตัดออกจากทำเนียบดาวเคราะห์เรียบร้อย เพื่อไปเป็นหัวขบวนของบริวารชนิดใหม่ของดวงอาทิตย์ เรียกว่า ดาวเคราะห์แคระ (dwarf planet) โดยมีการกำหนดนิยามของดาวเคราะห์ (planet) ว่าต้องมีคุณสมบัติต่อไปนี้:

• โคจรรอบดาวฤกษ์ และไม่ได้เป็นดวงจันทร์บริวารของดาวเคราะห์อื่น
• มีมวลมากพอที่จะสร้างแรงโน้มถ่วงในตัวเองให้เกิด สมดุลไฮโดรสแตติก จนมีรูปร่างเกือบกลม
• มีแรงโน้มถ่วงมากพอที่จะ เก็บกวาดวัตถุอื่น ที่ผ่านเข้ามาในวงโคจร

จากนิยามนี้ (โดยเฉพาะข้อสุดท้าย) ทำให้พลูโตตกทำเนียบดาวเคราะห์ไป รวมทั้งแนวคิดเรื่องการนับดาวเคราะห์เพิ่มเป็น 12 ดวงที่เคยมีการเสนอก่อนหน้านี้ (และมีแนวโน้มจะเพิ่มเป็น 24 ดวง และอีกมากในอนาคต) ก็มีอันตกไปด้วย โดยพลูโตจะกลายเป็นวัตถุต้นแบบของบริวารกลุ่มใหม่ของดวงอาทิตย์ คือ ดาวเคราะห์แคระ (dwarf planet) [ไม่ใช่ดาวเคราะห์น้อย (asteroid)] โดยมีคุณสมบัติเหมือนดาวเคราะห์ในสองข้อแรก ต่างที่ข้อสุดท้าย ที่จะไม่เก็บกวาดวัตถุอื่นในวงโคจร

เป็นอันว่า ขณะนี้ ระบบสุริยะถือว่ามีดาวเคราะห์แปดดวง และดาวเคราะห์แคระอีกสี่ดวง ซึ่งดาวเคราะห์แคระสี่ดวงนี้ ได้แก่ พลูโต (Pluto), แครอน (Charon), ซีรีส (Ceres) และ 2003 UB₃₁₃

สำหรับ แครอน ซึ่งเป็นดวงจันทร์บริวารของพลูโตนั้น สามารถนับเป็นดาวเคราะห์แคระ (ไม่ใช่ดวงจันทร์) ได้ เพราะมีขนาดโตพอที่จะไม่ได้โคจรรอบพลูโตจริงๆ แต่ทั้งสองดวงโคจรรอบจุดศูนย์กลางมวลของทั้งคู่ เหมือนคู่เต้นรำที่จับมือกัน แล้วหมุนไปรอบๆ มือที่จับนั้น ทำให้ในรอบแรกของการกำหนดนิยามดาวเคราะห์ใหม่ แครอนถูกยกระดับเป็นดาวเคราะห์หนึ่งในสิบสองดวง แต่ก็ถูกปลดมาเป็นดาวเคราะห์แคระพร้อมกับพลูโต

ส่วน ซีรีส ซึ่งเป็นดาวเคราะห์น้อยที่ใหญ่ที่สุดในแถบดาวเคราะห์น้อยระหว่างวงโคจรของดาวอังคารและดาวพฤหัสบดี ก็มีคุณสมบัติเพียงพอที่จะเป็นดาวเคราะห์แคระเช่นกัน โดยเป็นดาวเคราะห์น้อยดวงเดียวที่มีรูปร่างเกือบกลม ส่วน 2 Pallas ซึ่งใหญ่เป็นอันดับสองนั้น มีมวลไม่มากพอที่จะมีรูปร่างกลมได้

และ 2003 UB₃₁₃ ซึ่งมีชื่อเล่นว่า Xena (เพื่อให้เข้ากับ "ดาวเคราะห์ X" ที่เคยมีการพูดถึงกันก่อนหน้านี้หลายปี) นั้น ขนาดใหญ่กว่าพลูโตเล็กน้อย วงโคจรรีมาก และทำมุมเอียงกับระนาบวงโคจรของโลกมากถึง 44 องศา

สมาคมดาราศาสตร์ไทย ก็มี รายงานพิเศษ เรื่องนี้ด้วย